عرفان و سلوک معنوی، نقش مهمی در رستگاری انسان برعهده دارد. در این راه، یکی از مهم‌ترین منابع و رهنمودها، بهترین کتاب های عرفانی از عرفای بزرگ است. این کتاب‌های عرفانی که آموزه‌های عمیقی را در قالب متون و اشعار عرفانی در سینه دارند، می‌توانند دریچه‌ای نو به‌سوی دنیای عرفان و سلوک بگشایند.
در این میان، برخی کتاب‌ها به دلیل عمق اندیشه، ظرافت بیان و تأثیرگذاری عمیق، در زمره بهترین کتاب‌های عرفانی برای مطالعه و تعمق در عرفان و سلوک شناخته می‌شوند. در این مقاله، لیستی از ۷ کتاب برتر عرفانی برای سیر و سلوک را باهم بررسی میکنیم.
تذکرهالاولیاء اثر عطار نیشابوری
کتاب مشهور تذکره الاولیاء درباره زندگانی جمعی از بزرگان و عارفان صده‌های اول پس از اسلام است. این کتاب عرفانی، با زبانی شیوا و روان به بررسی اخلاقیات و احوال ۷۲ تن از عارفان و بزرگان میپردازد و در هر باب، داستان‌ها و روایات و حکایاتی را از آنها نقل می‌کند که می‌تواند بسیار آموزنده باشد. هرچند این کتاب سرشار از روایات عبرت‌آمیز است و در تصدیق و ستایش نویسنده‌ی کتاب و خود کتاب، علما و بزرگان هم‌نظرند، اما برخی از عبارات ایشان به‌گونه‌ای غلو و فراتر از واقعیت توصیف شده است.
در این خصوص، علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی در کتاب امام شناسی میفرماید:«او (عطار نیشابوری) عاشق عرفان بوده و بدون اینکه متوجّه باشد در مورد بعضى از آنها غلوّ کرده است. ازاین‌جهت مى‌گوئیم که متوجّه غلوّ خود نبوده که هرگاه متوجّه مى‌گردید غلوّ نمى‌کرد، براى اینکه مى‌دانست که مبالغه از ارزش کلام مى‌کاهد، و اگر در تاریخ، مبالغه راه پیدا کند، نمى‌توان آن را تاریخ دانست. قلمى که در دست زمخشرى بود قلم یک مورّخ به شمار مى آید، و قلم نویسنده کتاب «تذکره الاولیاء» را بایستى قلم یک عاشق به شمار آورد.»
مثنوی معنوی اثر مولانا جلال‌الدین بلخی
مثنوی معنوی یک شاهکار ادبی و گنجینه‌ای از معارف عرفانی و حکمت عملی است که مورد توجه بسیاری از عرفا و بزرگان بوده است. اشعار مولانا در این کتاب، به قدری حاوی مفاهیم الهی و معرفتی است که همواره مورد استفاده علما و بزرگان در میان مطالبشان قرار گرفته است.
در خصوص ضرورت مطالعه این کتاب عرفانی، آیت الله سید محمد محسن حسینی طهرانی در اسرار ملکوت مینویسد:«مطالعه دیوان بى نظیر و درّ نایاب مولانا جلال‌الدّین رومى بلخى- أعلى اللَه مقامه- از اوجب واجبات است براى سالکین راه خدا، و هر سالکى که موفّق به مطالعه و دقّت و تأمّل در این دریاى موّاج معارف الهى نشده است به خسران عظیم و پشیمانى از بى‌نصیبى از نعمات و عنایات خاصّه ربّانى دچار مى‌گردد.»
الفتوحات المکیه اثر ابن عربی
ابن عربی به عنوان یکی از بزرگان و پیشگامان مکتب عرفان در بین علما مطرح میشود. هرچند آثار ایشان مورد انتقادهای بسیاری قرار گرفته اما از تأثیرات عمیق عرفانی ایشان بر عارفان پس از او نمیشود چشم پوشی کرد. بنابر مطالبی که علامه طهرانی در کتاب مهر تابناک خود در خصوص دیدگاه برخی از بزرگان عرفان نسبت به ابن عربی و کتاب فتوحات مکیّه آورده است، مرحوم قاضی به محی الدّین ابن عربی و کتاب فتوحات مکیّه او بسیار توجه داشته است. ایشان در مهر تابناک، از زبان مرحوم حدّاد نقل میکنند که:«مرحوم آقا (سید علی قاضی) می فرموده اند: محیی الدّین از کاملین است، و در فتوحات او شواهد و ادلّه ای فراوان است که او شیعه بوده است؛ و مطالبی که مناقض با اصول مسلّمۀ اهل سنّت است، بسیار است.»
رساله سیر و سلوک اثر سید بحرالعلوم
سید بحرالعلوم از جمله اساتید طراز اول عرفان و سیر و سلوک است که کتاب مشهور او یعنی رساله سیر و سلوک بحرالعلوم، راهنمای راه عارفان و بزرگان بوده است. این کتاب گنجینه ای ارزشمند از شرح حقیقت سیر و سلوک، لوازم و منازل سیر و سلوک، و دستورالعمل های سیلوکی است که البته استفاده از این دستورالعمل ها نیاز به استاد دارد.
در خصوص عظمت این کتاب در کتاب مهر تابناک اثر علامه سید محمدحسین حسینی طهرانی می‌خوانیم: این حقیر (علاّمه طهرانی) روزی در خدمت استاد علاّمه طباطبایی ـ مُدّ ظِلُّه ـ عرض کردم: حقیر با وجودی که کتب اخلاق و سیر و سلوک و عرفان را بسیار مطالعه نموده‌ام، هیچ کتابی مانند این رساله جامع و شامل و متین و اصولی و مفید و روان و درعین‌حال مختصر و موجَز به‌طوری‌که می‌توان در جیب گذارد و در سفر و حضر از آن بهره‌مند شد، نیافتم. ایشان از این سخن تعجّب کردند و فرمودند: «این نظیر عبارتی است که من از مرحوم قاضی ـ رضوان‌الله علیه ـ شنیدم که ایشان می‌فرمودند: ”کتابی بدین پاکیزگی و پر مطلبی در عرفان نوشته نشده است! “»
رساله لقاءالله اثر میرزا جواد آقا ملکی تبریزی
رساله لقاءالله از جمله کتب عرفانی بزرگی است که موضوع دیدار الهی از نظر عرفانی و نظریه وحدت شخصی وجود را بررسی می‌کند. در این کتاب عرفانی، مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی کوشیده تا با استفاده از آیات قرآن کریم، لقا و دیدار الهی از نظر معنوی را اثبات کند. مسئله‌ای که در حوزه عرفان و سیر و سلوک، بیشترین اهمیّت را دارد.
علامه سید محمدحسین حسینی طهرانی در خصوص جایگاه علمی و سلوکی این کتاب در جلد دوم الله شناسی میفرماید: «بالجمله، راجع به لقاءالله و امکان و وقوع معرفت خداوندى گرچه بسیار گفتهاند و نوشتهاند، و حقّاً دُرهاى مکنونه را سفته، و گوشوار طالبان و پویندگان راه نمودهاند؛ امّا حقیر تابه‌حال از جهت اتقان مطلب و ایجاز، و شواهد روائیّه و شهودیّه، و سوار کردن مطالب عرفانیّه لقائیّه را بر اساس برهان و استحکام دلیل، همچون رسالۀ لقاءالله مرحوم آیت الحقّ و سند العرفان، فقیه ارجمند و آیت ربّانىّ حاج میرزا جواد آقا مَلکى تبریزى ـ أعلى اللَه تعالى مقامَه القدسىّ و رَزقَنا من برکاتِه و رحماتِه بجودِه و منِّه ـ زیارت ننمودهام.»
روح مجرد اثر علامه طهرانی
کتاب روح مجرّد، از جمله کتب عرفانی و بزرگ علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی است. این کتاب در واقع یادنامه ای از عارف بزرگ، مرحوم سید هاشم حدّاد است. در کتاب روح مجرّد، علامه طهرانی ضمن بیان حالات و حکایاتی از زندگانی مرحوم حدّاد از زمان آشنایی تا زمان رحلت ایشان، به بیان مسائل مهم عرفانی و سلوکی از جمله حالات عرفانی مرحوم حدّاد، نحوه درک مسئله توحید در زندگی، حقایق عرفانی پیرامون امام رضا (ع)، معنای نفرین های اهل بیت در ادعیه و زیارات، و کشف اسرار توحیدی در سفر مرحوم حدّاد به بیت الحرام میپردازد.
نقل است که رهبر انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای، نسبت به این کتاب توجه ویژه داشته و در ملاقات دوم با علامه طهرانی به ایشان فرمودند: «من کتاب روح مجرد را از اول تا آخر مطالعه کرده‌ام.»
مقاله پیشنهادی برای شما: ۱۲ جمله برگزیده از کتاب روح مجرد
رسالۀ لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب
یکی از بهترین کتاب‌های عرفانی که توسط علما و عرفای چند قرن اخیر نوشته شده است، بدون شک کتاب رساله لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب اثر علامه سید محمدحسین حسینی طهرانی است. مطالعه این کتاب برای همه‌ی دوستداران عرفان و سیر و سلوک توصیه میشود. از جمله ویژگی‌های بارز این کتاب می‌توان به شیوایی بیان و جامعیت مطالب اشاره کرد. از جمله این مطالب عرفانی و سیر و سلوکی عبارت‌اند از: مقام و منزلت انسان، تفاوت مکتب توحید با سایر مکاتب، مراحل مراقبه و تأثیرات آن بر سالک، ویژگی‌های استاد کامل، عوالم و مراتب سلوک.
نتیجه‌گیری و معرفی منبعی برای کتب عرفانی
در این مقاله سعی بر آن شد تا با برخی از بهترین کتاب های عرفانی آشنا شوید. این لیست کتب عرفانی، شامل آثاری بود که برخی حاوی اشعار معنوی و سلوکی بوده و برخی دیگر شامل دستورالعمل ها و مفاهیم بنیادی در حوزه عرفان و سیر و سلوک. هرچند، تعدد علمای مطرح و عرفای بزرگ در تاریخ و در نتیجه آثار گرانقدر آنها، موجب میشود تا نتوانیم صرفا در این مقاله، به بررسی همه‌ی آنها بپردازیم. در نتیجه پیشنهاد میکنیم تا برای آگاهی از خلاصه مطالب مهم عرفای بزرگ تاریخ، و دسترسی به نسخه کامل تفسیر المیزان، سخنرانی ها و کتب مختلف، بویژه آثار عارف کامل علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی، به وبسایت مکتب وحی مراجعه کنید.
Add a Comment