شب قدر و تاثیر آن بر قلب و ذهن

بسم الله الرحمن الرحیم

شبها و روزهای زیادی در طول سال وجود دارند که به دلایل مختلفی برای ما ارزشمند هستند. ارزش و اعتبار هر روز یا شبی در زندگی انسان ارتباط مستقیمی با اتفاقی که در آن تاریخ افتاده است دارد. در فرهنگ اسلام از روزها و شبهای ارزشمند زندگی انسان تعبیر به شعائر الهی شده است. شعائر الهی یعنی شعارها و نشانه‌های واضحی از خداوند. از آنجا که در هر یک از این روزها و ایام اتفاق خاصی رقم خورده است، این روزها و شبها تبدیل به نماد و شعارهایی از جانب خداوند شده اند. وظیفه هر مسلمانی که قصد دارد با فرهنگ اسلامی زندگی کند، بزرگداشت و مورد احترام قرار دادن این ایام است. روزهایی مانند عید غدیر خم، عید فطر، تاریخ شهادت و ولادت ائمه علیهم السلام و … . یکی از مهمترین این ایام الله شبهای قدر هستند. شبهایی که بر اساس فرموده‌های خدا در قرآن و کلمات ائمه علیهم السلام مهمترین و تاثیرگذارترین شبها برای زندگی یک انسان در طول یک سال می‌باشند. درباره اهمیت شبهای قدر همینقدر می‌توان اشاره کرد که مهمترین کار در این شبها احیاء گرفتن و بیدار ماندن این شب تا طلوع آفتاب است. خداوند متعال در قرآن می‌فرماید که ما تمامی قرآن را در شب قدر به یکباره بر پیامبر نازل کرده‌ایم.

در این مقاله قصد داریم با مراجعه به آثار و معارف بزرگان دینی نگاهی به ابعاد مختلف شب قدر و شبهای احیاء بیاندازیم.

علاقمندان به مطالعه بیشتر در این موضوع می‌توانند با مراجعه به سایت مکتب وحی اطلاعات جامع تری از مبانی و معارف دینی و عرفانی در موضوع شب قدر بدست بیاورند.

شب قدر چیست؟

حضرت علامه آیه الله حاج سید محمد حسین حسینی طهرانی در تعریف شب قدر و تاثیرات آن می‌فرمایند:

«شب قدر،یعنی شب تقدیر، آن شبی که تقدیرات بشر معیّن می شود، که در آن آیۀ مبارکه می گوید: فیها یُفرَقُ کُلُّ أمرٍ حَکیمٍ؛ «هر امری که در عالم باید صورت بگیرد، در آن شب مشخّص می‌شود و جدا می‌شود و مفصّل می‌شود و معیّن می‌شود.»

ایشان در ادامه در توضیح «امر حکیم» می‌فرمایند:

«امر حکیم: همان مقدّراتی است که برای بشر معیّن و مشخّص می‌شود.»

برای مطالعه بیشتر درباره تعریف مکتب عرفان از شب قدر به مبانی اخلاق در آیات و روایات جلد ۱ صفحه ۲۱۹ مراجعه کنید.

به طور کلی، شب قدر، یعنی شبی که مشیت الهی می خواهد از مرتبۀ کلّی به عالَمِ تعیّنات تنازل کند و قالب بگیرد و در آن شب تنجّز پیدا کند و متعیّن شود. این تغییر و تبدّلی که قرار است انجام شود، از شب نوزدهم شروع می شود، یعنی جنبۀ دوْری دارد و برای شکل گیری اش نیاز به دوْر و اطوارِ مختلف دارد.

ارزش شب قدر و اثرات آن در زندگی انسان

مسئله شب قدر اینطور است که در آن شکل‌گیری شب قدر، یعنی ایجاد آن حالت معنوی که در آن حالت معنوی تقدیر انسان، کارهای انسان، اموری که برای انسان هست، چه مسائلی که باید در عرض باید اتفاّق بیافتد یا مسائلی که در طول باید تحقّق پیدا کند از نقطه نظر سیر معنوی انسان، تمام اینها در آن فضایی که می خواهد شکل پیدا کند در آن فضا محقّق می شود و در شب ٢٣ وارد می شود.

خصوصیات شب قدر

شاید برای شما هم این سوال مطرح شده باشد که چرا یک شب در سال باید شبی باشد که همه چیز در آن مقدر می‌شود؟ و چرا آن شب شب ۲۳ ماه رمضان است؟ چرا شبهای دیگری در سال شب قدر نیستند و یا چرا اصلا این مسئله در شب اتفاق افتاده است؟ در ادامه به پاسخی از حضرت آیه الله حاج سید محمد محسن حسینی طهرانی در این موضوع اشاره می‌کنیم:

«مسئله شب قدر یعنی شبی که تقدیرات و مشیت الهی برای هر شخصی در سال آینده تقدیر می شود. این عبارت است از نزول آن حقیقت در این عالم که مصادف می شود با یک همچنین وقتی یعنی با یک همچنین وضعیتی که زمین فرض کنید که من باب مثال بیست و دو روز دور خودش گشته است و گشتن زمین بیست و دو روز دور خودش این اختصاص به شب و روز ندارد یعنی ما در قطب شمال باشیم در آن نیم کره بالا، شش ماه شب است شش ماه روز است یا در نیم کره پایین باشیم حتی در هر جا باشیم که اصلا شب نباشد فرض کنید که در آن ممالک اسکاندیناوی کشورهای نروژ وامثال ذلک که فقط خورشید می آید و یکی دو ساعتی در آن فصل زمستان از کنار افق می گذردو حالت عصر و غروب مانند را داردو دوباره به غروب می رود یا فرض کنید که در ممالک جنوب واقعا در ضلع جنوبی یعنی جنوب دریای آتلانتیک یا در بالا که اقیانوس منجمد شمالی در آن قسمت بالای سیبری و آلاسکا و آنجا قرار دارد در آن جا هم بالاخره زمین بیست وچهار ساعت بیست و دو ساعت دور خودش می گردد برای این که فرقی نمی کند پس بنابراین در گردش به دور زمین هیچ فرقی نمی کند چه ما در بالا و پایین باشیم چه در خط استوا در وسط قرار بگیریم از این نقطه نظر فرقی نیست.

همین که زمین بیست و دو روز دور خودش گشت آن حقیقت ملکوتی در خارج ظهور می‌کند چه شب باشد چه روز حالا اگر فرض کیند که در یک جا باشیم روز باشد اصلا شش ماه روز باشد این جا چه می‌گوییم؟ پس شب قدر نداریم؟ نه! یعنی در همان موقع که برای سایر افراد شب قدر می‌آید در همان موقع برای ما ولو این که روز هستیم برای ما شب قدر است شب قدر است. »

اطلاعات بیشتر درباره موضوع شب قدر را می‌توانید در مجموعه انوار الملکوت بدست بیاورید.

کدام شب قدر واقعی است؟

در روایات ائمه علیهم السلام از شبهای زیادی در طول سال تعبیر به شب قدر شده است، شبهایی مانند شب مبعث، شب نیمه شعبان، شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان و … . اما مسئله اساسی و مهم اینجاست که کدامیک از این شبها شب قدر اصلی می‌باشد تا انسان با پرداختن به عبادات در آن شب بتواند آینده خود را تامین کند؟ آیا واقعا شب قدر یک شب است که میان سایر شبها گم شده است و یا اینکه سری در این مسئله وجود دارد؟

جواب این سوال را از کلام آیت الله حسینی طهرانی در جلسه ۲۰۰ از شرح حدیث عنوان بصری بخوانیم:

«چطور شب بیست و سوم شب قدر است، در حالتی که به شب نوزدهم و بیست و یکم هم شب قدر اطلاق شده است؟! مسئلۀ قدر، یک مسئلۀ خلق الساعه نیست که یک مرتبه جبرئیل از آن بالا بیاید و نامۀ اعمال را پیش امام زمان بیاورد و حضرت امضا کنند که این شخص امسال این طور می شود و… نه، این طور نیست! [بلکه] یک جریان تکاملی است که یک بَدوی و یک ختمی دارد. بَدوَش از ماه رمضان یا حتی قبل از ماه رمضان: ماه شعبان و رجب است؛ اینها هم در این مسئله بی تأثیر نیستند. این بدو از [ابتدای] ماه مبارک شروع می شود، دائم می آید می چرخد، می چرخد و تکامل پیدا می کند. حالی که انسان در این روزها[ی ابتدایی ماه رمضان] به واسطۀ مراقبه و در جهت مثبت، یا برخلاف مراقبه و در جهت منفی پیدا می کند، آهسته آهسته جلو می آید و در شب قدر تکمیل و تقدیر می شود.

آقا شب نوزدهم و بیست و یکم واقعاً شب قدر است، نه این که مقدمه است؛ منتها شب قدر یعنی شبی که مشیت الهی می خواهد از مرتبه کلی به عالم تعینات تنازل کند و قالب بگیرد، در آن شب تعیین و تنجّز پیدا می کند و متعین می شود. این تغییر و تبدّلی که قرار است انجام شود از شب نوزدهم شروع می شود؛ یعنی جنبه دوری دارد و برای شکل گیری اش نیاز به دور و اطوار مختلف دارد.»

چگونه برای شب قدر آماده بشویم؟

حالا که تا حدودی نسبت به اهمیت شبهای قدر اطلاع پیدا کردیم خوب است که خودمان را برای رسیدن به این شبهای مهم آماده کنیم. اما از چه طریقی باید برای درک بهتر این شبهای مهم خدمان را آماده کنیم؟ قبل از هر چیز لازم است به اینکه اشاره کنیم که وقتی وارد شب نوزدهم می شویم، باید بدانیم وارد شب قدر شده ایم. خیلی فرق می کند ذهن و تهیُّؤِ قلبی بر این باشد که الآن شب قدر است یا اینکه این شب مقدّمه برای شب اصلی است. آمادگی و برخورد نفسانی ای که انسان با این مسئله می کند، خیلی فرق می کند. با خودمان نگوییم که امشب مقدّمه است و هنوز دو شب دیگر داریم!یا در شب بیست ویکم بگوییم: «نه، این مقدّمه است، هنوز آن شب قدر اصلی که شب بیست وسوم است نیامده است.» اگر شما اینطور فکر کنید، اصلاً شب قدرتان را خراب کرده اید! کسی که این طور با شب قدر برخورد کند، شب بیست وسوم را هم درک نمی کند؛ چون از اول جنبۀ مقدمه بودن و غیر اصیل بودن را به خودش وارد کرده است. آن حالت و جنبۀ غیر اصیل بودن نمی گذارد اتّصال واقعی و وحدت برقرار شود. شب نوزدهم و بیست ویکم واقعاً شب قدر است، نه اینکه مقدّمه شب قدر اصلی باشد.

اعمال شب قدر

در کلمات ائمه علیهم السلام و سفارشات بزرگان دینی اعمال و دستوراتی برای چگونگی استفاده بهترو بیشتر از این شبها بیان شده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.

توبه

شاید مهمترین عملی که هر فردی باید در این شب مهم انجام دهد، توبه باشد. بازگشت از گناهان و روی آوردن به سمت خداوند رحمان و رحیم. انسان ابتدا می‌بایست بار گناهان را از دوش خودش سبک کند و سپس به سمت خداوند خودش حرکت کند تا بهترین تقدیرها برای او در این شب مقدر شود. قلب انسان مانند چراغی است نورانی که به وسیلۀ معاصی پرده‌های غبار بر روی آن پوشیده، و مقدار غبار بر حسب قلّت و کثرت معاصی است؛ باید با توبه این غبارها را زدود و قلب نورانی خود را نمایان کرد. و لذا توبه کردن قلب را پاک و معاصی را می‌شوید؛ همان‌طوری که پاک کردن چراغ، چراغ را نورانی می‌نماید.

برای اطلاع از کیفیت توبه در شب قدر و همچنین مطالعه پیرامون حقیقت توبه و جایگاه آن در اسلام حتما به بخش موضوعات در سایت مکتب وحی و جلد ۱۲ از مجموعه مطلع انوار مراجعه کنید.

بیدار ماندن تا طلوع آفتاب

مهمترین عمل در شبهای قدر که نام دیگر آنها شبهای احیاء می‌باشد، همان بیدار ماندن تا طلوع آفتاب است. این موضوع بسیار مورد تاکیر بزرگان بوده است و حتی در روایات داریم که حضرت زهرا سلام الله علیها به هر نحو ممکن حسنین علیهما السلام را تا طلوع آفتاب بیدار نگه‌میداشتند، تا از برکات اصلی این شب که در بین الطلوعین بر نفس انسان وارد می‌شود استفاده کنند.

همچنین در روایات اهل بیت و سیره بزرگان دینی موارد دیگری نیز به عنوان اعمال در شب قدر وارد شده که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

توسل به امام زمان علیه‌السلام

در شب قدر دعا به وجود مقدّس حضرت امام زمان مستحب مؤکد است، و خوب است مؤمنین دائماً این دعا را بخوانند:

اللهُمَّ کُن لِولیِّکَ الحُجّهِ بنِ الحَسَن صَلَواتُک عَلیهِ و عَلیٰ آبائِهِ فی هَذِهِ السّاعَهِ و فی کلِّ ساعَهٍ وَلیًّا و حافِظًا و قائِدًا و ناصِرًا و دَلیلًا و عَینًا حَتّیٰ تُسکِنَهُ أرضَک طَوعًا و تُمَتِّعَهُ فیها طَویلًا.

طلب عافیت

[همیشه و خصوصاً در شب های قدر] در هرچه از خدا می خواهیم، عافیت را قید کنیم. عافیت یعنی فلاح و رستگاری. ممکن است انسان طول عمر داشته باشد، اما طول عمر برای او عافیت نباشد؛ یا مال زیادی داشته باشد، اما آن مالِ زیاد موجب گرفتاری و نکبت و ضیقِ معیشت و تاریکیِ دل او باشد، بنابراین عافیت نیست؛ یا ممکن است انسان جاه و جلال داشته باشد، ولیکن آن جاه و جلال او را به جهنم بکشد، پس عافیت نیست. عافیت یعنی پاک شدن دل از امراض نفسانیه، و زیاد شدن یقین،

نماز تراویح مخصوص شبهای قدر

یکی از اعمل شبهای قدر نماز تراویح است که در شبهای ماه رمضان سفارش شده است و در شبهای قدر ۱۰۰ رکعت به آن اضافه شده است، حضرت به یکی از اصحابشان فرمودند: یک کار دیگر هم مى کنى: سه شب احیاء است که در هریک از این شب ها پنجاه تا دورکعتى [یعنی] صد رکعت اضافه مى کنى.

دعا خواندن

خواندن برخی دعاها و زیارات در این شب بسیار مورد تاکیر بزرگان بوده است. زیارت عاشورا، مناجات مسجد کوفه، دعاهای مخصوص شب قدر، دعای جوشن کبیر و … که شما با مراجعه به بخش صوت سایت مکتب وحی می‌توانید تمامی این ادعیه و زیارات را به صوتی دلنشین و زیبا بشنوید.