سیر و سلوک زنان در عرفان، همانند سلوک مردان، از اهمیّت بسیاری برخوردار است. سیر و سلوک زنان، مسیری معنوی برای تقرب به خداوند بوده که نتیجه آن دستیابی به معارف حقیقی الهی است. هرچند، در طول تاریخ، وجود موانع و نبود زیرساخت‌های فکری و اجتماعی لازم، موجب شده تا سالکان زن محدودی به نسبت مردان به جامعه معرفی شود؛ اما علارغم این‌ها در طول تاریخ زنان سالک و عارف مشهوری هم بودند که هرکدام تأثیرات مهمی بر جامعه عرفانی و سلوکی باقی گذاشتند. در این مقاله همراه ما باشید با معرفی برخی از این زنان سالک و عارف.
مفهوم سیر و سلوک از نظر عارفان
پیش از پرداختن به جایگاه زنان در سیر و سلوک، به مفهوم سلوک در عرفان باید پرداخت. بنا بر تعاریفی که از عارفان و بزرگان به یادگار باقیمانده، سیر و سلوک، یک موضوع درونی و روحی است که با ذات انسان سر و کار دارد. مسیری که برای هر فردی باید به یک هدف و سبک زندگی تبدیل گشته که مقصد آن، پروردگار باشد.
آیت الله سید محمد محسن حسینی طهرانی، در خصوص مفهوم سیر و سلوک، در یکی از جلسات سلوک خانواده میفرمایند:« مسیر سیر و سلوک الی اللَه مسیر فطرت است یعنی برای تربیت و تکامل نفس، هیچ راهی و مسیری وجود ندارد مگر مسیر سیر و سلوک الی اللَه و اگر شخصی این مسیر را طی کند به مطلوب خواهد رسید و اگر طی نکند به مطلوب نخواهد رسید.»
زنان سالک و عارف در آیات و روایات
در قرآن کریم، آیات متعددی در خصوص صفات و ویژگی‌های والای انسانی زن‌ها وجود دارد. از جمله آیاتی که برخی از زنان الگو و پاک‌دامن تاریخ را معرفی می‌کند، آیات ۱۰ تا ۱۲ سوره تحریم است. در این آیات، زنان برجسته‌ای چون حضرت مریم و آسیه، همسر فرعون، به عنوان الگویی برای تمام مسلمین معرفی شده است. آیاتی که در ادامه تنها تفاوت مرد و زن را مسائل ظاهری آن‌ها عنوان میدارد.
آیت‌الله جوادی آملی، در مورد قابلیت سلوکی و عرفانی زنان در کتاب «زن، آئینه جلال و جمال» با بررسی این آیات و روایات بیان می‌دارند که حتی زنان به دلیل برخورداری از عاطفه و احساس بالا، حرکت در مسیر سلوک الهی و رسیدن به کوی جلال و جمال برایشان هموارتر است.
مقایسه سیر و سلوک زنان و مردان
یکی از جامع‌ترین آثار مربوط به سلوک، مجموعه سخنرانی‌های سلوک خانواده از آیت‌الله سید محمد محسن حسینی طهرانی است. ایشان در این سلسله جلسات، موضوعات مختلفی را در خصوص سلوک اعضای خانواده، از جمله سلوک فرزند و سلوک زنان مطرح می‌کنند.
از جمله مباحث مطرح شده در یکی از جلسات سلوک خانواده ایشان با موضوع “سلوک زنان و تفاوت آن با سلوک مردان” را می‌توان موارد زیر عنوان کرد:
- ظرفیت‌ها و استعدادهای متفاوت: زنان و مردان دارای استعدادها و ظرفیت‌های روحی و روانی متفاوتی هستند که باید در مسیر سلوک معنوی در نظر گرفته شوند. این تفاوت‌ها به ویژگی‌های ذاتی هر جنس برمی‌گردد که در فرایند سلوک معنوی تأثیرگذار است.
- شرایط و محیط متفاوت: زنان به محیط و شرایط خاصی نیاز دارند تا بتوانند استعدادهای معنوی خود را شکوفا کنند. محیط‌هایی که زنان در آن‌ها بتوانند بدون دغدغه‌های اجتماعی و فرهنگی به سلوک بپردازند، اهمیت زیادی دارد.
- نقش‌های اجتماعی و خانوادگی: نقش‌های متفاوت زنان و مردان در خانواده و جامعه نیز بر مسیر سلوک آن‌ها تأثیر می‌گذارد. زنان به دلیل وظایف مادری و مسئولیت‌های خانوادگی، نیازمند برنامه‌ریزی و زمان‌بندی متفاوتی در سلوک خود هستند.
- تعاملات اجتماعی: نحوه تعاملات زنان و مردان در جامعه نیز باید با رعایت حریم‌ها و مرزهای مشخصی باشد تا هر دو جنس بتوانند به تکامل معنوی دست یابند. به‌خصوص زنان نیاز به حفاظت از مرزهای عفاف و حجاب در تعاملات اجتماعی دارند تا مسیر سلوک معنوی آن‌ها مختل نشود
برای کسب اطلاعات بیشتر دراین‌خصوص و سایر مباحث سلوکی مربوط به اعضای خانواده، می‌توانید به سایت مکتب وحی مراجعه نموده و به نسخه صوتی و پی‌دی‌اف رایگان سلسله سخنرانی‌های سلوک خانواده دسترسی پیدا کنید.
محتوای پیشنهادی برای شما: مراتب عرفان و سلوک از نظر عارف بزرگ سید بحرالعلوم
نمونه‌هایی از زنان سالک و عارف
- شعوانه ابلیه: ابلیه از زنان پارسا و عارف اهالی بصره در قرن دوم بود که در زهد و ریاضت، خوف و حزن دائم، و عبادت و گریه پیوسته سلوک می‌کرد. زندگی فقیرانه‌اش نشان‌دهنده عدم وابستگی به دنیا بود و با فضیل عیاض دیدار و پند و مناجات‌هایی از خود به‌جا گذاشته است.
- فاطمه بنت ابن المثنی القرطبی: از جمله زنان سالک مشهور، فاطمه قرطبی است. از زنان اهل طریقت که ابن عربی توفیق دیدارشان را داشته، “فاطمه بنت المثنی قرطبی “ملقب به “فخر النساء”خواهر سالخورده شیخ مکین الدین اصفهانی است که ابن عربی، نه تنها او را فخر زنان، بلکه فخر مردان و عالمان معرفی نموده است و دو سال به وی به‌عنوان مادر الهی خویش خدمت کرده است.
- بانو مجتهده امین: سیده نصرت امین بیگم اصفهانی معروف به بانو امین، جزو مشهورترین عالمان و عارفان زن شیعه و اولین مجتهده در ایران بود. در زمان حیات بانو امین، علمای بسیاری به دیدار ایشان رفتند و از مقامات علمی ایشان نقل کردند، از جمله مرحوم سید هاشم حدّاد، علامه طباطبایی، آیت الله مرعشی نجفی و مرتضی مطهری.
در جلسه ای تحت عنوان «کیفیت سلوک بانوان» از سری جلسات سلوک خانواده اثر آیت الله سید محمد محسن حسینی طهرانی، در خصوص ملاقات مرحوم حدّاد با بانو مجتهده امین، آمده است:« من یکی وقتی یکی از همین تألیفات همین مخدره که اخیراً به رحمت خدا رفته، البته نه اینکه اخیرا سالهای پیش همین مخدره خانم حاجیه خانم اصفهانی را که من یکی از تألیفات ایشان را مطالعه می کردم، من دیدیم که بسیاری از مردهای ما مطالب ایشان را که در کتاب شان نوشتند نمی فهمند و بسیار زن بزرگواری بود و مرحوم آقا هم ظاهرا در همان کتاب روح مجرد از ملاقات با ایشان به اتفاق مرحوم آقای حداد هم، ظاهرا در آنجا مطالبی را نقل می کند.» - رابعۀ عدویه: رابعه عدویه را شاید بتوان شناخته‌شده‌ترین زن عارف دانست. او را اولین فردی می‌دانند که در خصوص حب و محبت الهی در اشعار عارفانه‌اش سخن گفته است. همچنین عطار نیشابوری نیز در کتاب مشهور خود، تذکرهالاولیاء، در مورد ایشان مطالبی را آورده و با صفات بسیار نیکی از او نام برده است.
نتیجه‌گیری
بر اساس مطالب بیان شده در این مقاله با موضوع «سیر و سلوک زنان و معرفی مشهورترین زنان عارف»، می‌توان نتیجه گرفت که زنان در مسیر معنوی خود، علی‌رغم وجود موانع و چالش‌های اجتماعی و فرهنگی در جوامع مردسالارانه، نقش بسزایی در جامعه عرفانی ایفا کرده‌اند. تفاوت‌های سلوک زنان و مردان، از جمله ظرفیت‌های روحی، نیازهای محیطی، نقش‌های اجتماعی و خانوادگی، و تعاملات اجتماعی، تأثیرات مهمی بر این مسیر دارند. هرچند، وجود نمونه‌هایی از زنان عارف مشهور مانند شعوانه ابلیه، فاطمه بنت ابن المثنی القرطبی، بانو مجتهده امین، و رابعه عدویه نشان‌دهنده این است که زنان نیز می‌توانند این مسیر دشوار را با اراده و باور قلبی خود، با موفقیت طی کنند.
«یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکرٍ وانثی وجعلناکم شعوباً وقبائل لتعارفوا ان اکرمکم عندالله اتقیکم» حجرات / ۱۴
«ما شما را از مرد و زن آفریدیم و شما را ملت‌ها و قبیله‌ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید.
هر آینه گرامی‌ترین شما نزد خدا باتقواترین شماست»
Add a Comment