دو قرن اخیر را میتوان دوره‌ی طلایی عرفای الهی دانست. دوره‌ای که در آن شاهد ظهور برخی از بزرگ ترن و مؤثرترین عرفای تاریخ بوده‌ایم. عارفانی که با تعالیم و اندیشه‌های عمیق خود، در ترویج عرفان اسلامی و ارتقای سطح معنوی جوامع شیعی نقش بسزایی ایفا کرده‌اند. همین تأثیرگذاری سبب آن شد تا در این مقاله به معرفی ۱۰ تن از بزرگ‌ترین عارفان شیعه در دو قرن اخیر بپردازیم و برخی از آثار و اندیشه‌های آنان را بررسی کنیم. با ما همراه باشید.
سید بحرالعلوم
سید محمدمهدی طباطبائی بروجردی، مشهور به بحرالعلوم، از علمای بزرگ شیعه و عارفی نامدار بود. او را یکی از پیشتازان و بزرگان عرفان می‌دانند. رساله سیر و سلوک منتسب به بحرالعلوم از جمله آثار بسیار مهم اوست. ایشان شاگردان بزرگ بسیاری را نیز به جامعه علم و عمل و عرفان تقدیم کردند که از مهم‌ترین آن‌ها میتوان به جعفر کاشف الغطا، ملا احمد نراقی، سید محمد مجاهد، شیخ احمد بن زین الدین احسائی، و غلامحسن لویمی اشاره کرد.
از علامه سید محمدحسین طباطبایی در خصوص جایگاه عرفانی و علمی سید بحرالعلوم در کتاب مطلع انوار آمده است که فرمود: «روزی در حین تدریس، بحرالعلوم در بیان سند متّصلِ روایتی که مُعَنعنًا می‌شمردند، در سلسلۀ روات یکی را مثلاً محمّد بن الحسین گفتند. یکی از شاگردان گفت: حسین بن محمّد است! مرحوم بحرالعلوم گفتند: چه می گوئی ای فرزند؟! می‌خواهی پدران او را تا آدم و پسران او را تا قیامت، یکایک بهشتی و جهنّمی را برای شما بشمارم؟!»
آیت‌الله سید علی قاضی
مرحوم سید علی قاضی طباطبایی را میتوان جزو تأثیرگذارترین عرفای بزرگ تاریخ دانست. از ایشان تعالیم و آموزه‌های بسیاری وارد دنیای عرفان شد. همچنین مرحوم قاضی با تربیت شاگردانی عالم و عارف، نقش کلیدی ای را در گسترش مبانی و تعالیم عرفانی برعهده داشت. استاد ایشان، مرحوم سید احمد کربلائی بود. مرحوم سید هاشم حدّاد، سید عبدالکریم کشمیری، آیت‌الله بهجت، علامه سید محمدحسین طباطبایی، شیخ عباس قوچانی و آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب نیز برخی از مشهورترین شاگردان ایشان بودند.
در وصف احوالات و تعالیم آیت‌الله سید علی قاضی که بدون شک یکی از بزرگ‌ترین عارفان اهل ایران و شیعیان بود، کتب مختلفی نگاشته شده است که یکی از بهترین این موارد، کتاب مهر تابناک است. این کتاب به همّت آیت الله سید محمد محسن طهرانی، در واقع گردآوری آثاری از علامه طهرانی است که در خصوص مرحوم قاضی صحبت کرده بودند. برای دسترسی رایگان و کامل به نسخه پی دی اف و فایل صوتی این کتاب، به این لینک در سایت مکتب وحی مراجعه کنید.
علامه طباطبایی
علامه سید محمد حسین طباطبایی، فیلسوف و مفسر برجسته قرآن، و از صاحب نظران در عرفان بود. این عارف بزرگ شیعه، از جمله شاگردان برتر مرحوم سید علی قاضی به شمار میرفت. “تفسیر “المیزان” او از جمله مهم‌ترین تفاسیر قرآن کریم به شمار میرود و در آن به مباحث عرفانی نیز پرداخته شده است. برای آشنایی بیشتر با زندگی علامه طباطبایی، حکایات، نصایح، تعالیم و آثار ایشان میتوانید به کتاب مطلع انوار از طریق این لینک مراجعه کنید.
علامه طهرانی
علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی، از بزرگ‌ترین عارفان قرن گذشته به شمار میرود که در جریان پیروزی انقلاب اسلامی و فعالیت‌های اجتماعی نیز، نقش پررنگی داشت. ایشان که در زمان حیات خود از محضر اساتیدی چون علامه طباطبایی، آیت‌الله شیخ محمدجواد انصاری، حاج سید هاشم حدّاد و آیت‌الله خوئی بهره برد، در عرفان و عمل بی‌همتا بود. مرحوم سید هاشم حدّاد در وصیت‌نامه خود نسبت به ایشان می‌فرماید: «حقیر جانشین قرار دادم از طرف خودم، چه در حال حیات و چه در حال ممات، در امور شریعت و در امر طریقت و تربیت افراد برای وصول به حق، آقای سید محمدحسین حسینی طهرانی را، و ایشان لسان من است و مورد اطمینان من می‌باشد.»
از ایشان بیش از ۳۵ مجموعه کتاب و ۱۲ مجموعه سخنرانی برجای مانده است که به همه ی آن ها میتوانید با مراجعه به سایت مکتب وحی، دسترسی پیدا کنید.
مقاله پیشنهادی برای شما: ارتباط سلوکی شهید مطهری با علامه طهرانی
سید هاشم حداد
سید هاشم حدّاد، از جمله عارفان شیعه معاصر و جزو برجسته ترین شاگردان اخلاقی آیت الله قاضی بود. از ایشان آثار چندانی به جز چند نامه برجای نمانده است. هرچند حالات، نصایح، حکایات و زندگانی ایشان را شاگرد خاصش، مرحوم علامه طهرانی، در کتابی به نام «روح مجرد» به قلم تحریر دراورده است. از برجسته ترین شاگردان وی میتوان به آیت الله سید عبدالحسین دستغیب، آیت الله عبدالکریم کشمیری، سید مصطفی خمینی، و شهید مطهری اشاره کرد.
آیت‌اللَه شیخ محمدجواد انصاری همدانی
آیت الله شیخ محمد جواد انصاری یکی از مطرح ترین علما و عرفای بزرگ شیعه به شمار میرود. ایشان که دروس حوزه را در سن ۷ سالگی شروع کرد، توانست در سن ۲۴ سالگی به درجه اجتهاد برسد. اجتهاد این عارف اهل ایران، مورد تأیید علمایی چون آیت الله عبدالکریم حائری و آیت الله محمد تقی خوانساری بود. در مورد مرتبه علمی و عرفانی ایشان در کتاب عنوان بصری، اثر آیت الله سید محمد محسن طهرانی، نقل است که مرحوم قاضی در مورد ایشان فرمود:«ایشان توحید را مستقیماً از خدا گرفته است.»
از جمله استادان وی میتوان به شیخ عبدالکریم حائری یزدی اشاره کرد. همچنین از محضر ایشان، شاگردان مطرحی چون آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب و علامه طهرانی نیز استفاده بردند.
ملا حسینقلی همدانی
ملا حسینقلی همدانی را شاید بتوان جزو اولین حلقه از سلسله عرفای بزرگ و صاحب نظر در عرفان و سیر و سلوک در چند قرن اخیر دانست. ایشان در زمان حیات خود از محضر اساتید بزرگی چون ملاهادی سبزواری، شیخ انصاری و آیت الله سید علی شوشتری بهره برد. ملا حسینقلی همدانی، پس از رحلت شیخ انصاری ۳۰۰ شاگرد را به گونه ای تربیت کرد که هر کدام جزو اولیاء الهی بوند. از جمله این شاگردان میتوان به شیخ محمد بهاری، سید احمد کربلایی، و میرزا جواد ملکی تبریزی اشاره کرد.
در وصف ایشان از علامه طباطبایی نقل است که فرمود: «مرحوم آخوند در رشته توحید حقّ تبارک‌وتعالی بی‌نظیر بوده‌اند.» همچنین علامه طهرانی نیز در مورد عظمت علمی و عرفانی ایشان می‌فرمایند: «تمام ما ریزه‌خوار سفره آخوند ملا حسینقلی هستیم. او یک دریاى بی‌پایان بود.»
سید احمد کربلائی
سید احمد موسوی حائری طهرانی، مشهور به سید احمد کربلایی، از دیگر عرفای بزرگ چند قرن اخیر به شمار میرود. ایشان در فقه شاگرد میرزای شیرازی و آخوند خراسانی بود و در عرفان، از محضر ملا حسینقلی همدانی بهره می‌برد. مرحوم قاضی، آقابزرگ طرانی و آیت‌الله سید جمال‌الدین گلپایگانی نیز از جمله شاگردان مطرح سید احمد کربلائی بودند. در مورد تقوا و درجات عرفانی این عارف شیعه و بزرگ اهل ایران، از آیت‌الله سید علی قاضی در مطلع انوار این‌گونه نقل است که فرمود: «شبى از شبها را به تنهایى به مسجد می‌گذرانیدم؛ به نیمه‌شب یکى درآمد و به مقام ابراهیم علیه‌السلام مقام کرد و از پس فریضه صبح در سجده شد تا طلوع خورشید. آنگاه برفتم و دیدم آقا سید احمد کربلایى بَکّاء ـ قدّس اللَه سرّه است ـ و از شدّت گریه خاک سجده‌گاه گل کرده است و صبح برفت و در حجره نشست و چنان می‌خندید که صداى او به بیرون مسجد می‌رسید!»
میرزا جواد ملکی تبریزی
میرزا جواد آقا ملکی تبریزی از جمله شاگردان طراز اول آخوند ملا حسینقلی همدانی و آخوند خراسانی به شمار میرفت. ایشان که عارف و استاد اخلاقی مشهور بود، در سنین جوانی توانست اجازه روایت احادیث را از ملا حسینقلی همدانی کسب کرد. از جمله آثار عرفانی مشهور او، رساله لقاء الله است که در مورد اسماء الهی، اسم اعظم، سیر و سلوک معنوی و معنای «لقاء الله» نگاشته شده. آرامگاه میرزا جواد ملکی تبریزی در شهر قم و در قبرستان شیخان واقع شده است.
آیت‌الله آقا سیّد جمال‌الدین گلپایگانی
آیت‌الله سید جمال‌الدین گلپایگانی، از جمله عارفان و عالمان طراز اول در زمان خود بود. ایشان در شهر نجف، از محضر اساتید و عرفای بزرگی چون سید احمد کربلایی استفاده برده بود. همچنین نقل است که آیت الله سید جمال الدّین گلپایگانی دارای چشم برزخی بوده که صورت‌های برزخی مردم را می‌توانسته ببیند. اما پس از تشرف به حرم حضرت علی (ع)، از ایشان خواسته تا این حالت را از او بگیرد و پس از آن مردم را به‌صورت عادی می‌دیده است.
نتیجه‌گیری و معرفی بهترین کتاب در مورد عرفای بزرگ الهی
در این مقاله به معرفی ده تن از بزرگ‌ترین عرفای شیعه و اهل ایران که در چند قرن اخیر می‌زیسته‌اند، پرداختیم. هریک از این علما و عرفای الهی، برگ زرینی در تاریخ سیر و سلوک و عرفان به شمار می‌روند. هرچند فهرست علمای مشهور و عارفان الهی به این کوتاهی نیست و هرکدام از این بزرگان نیز دارای کرامات، حکایات، نصایح و دستورات خاص خودشان هستند که در این مقاله فرصت گردآوری کامل آن‌ها نبود.
برای این منظور، شما عزیزان میتوانید به مجموعه کتب مطلع انوار، که خود اثر عارفی بزرگ و کامل است، مراجعه کنید. این کتاب به کوشش چندین ساله‌ی مرحوم علامه طهرانی نگاشته شده و حاوی مطالب و تصاویر کمیابی است. برای دسترسی رایگان به نسخه صوتی و پی دی اف کامل این کتاب، میتوانید به سایت مکتب وحی مراجعه کنید.
فهرست منابع:
Add a Comment